خطبه ي فدكيه يكي از غني ترين مواريث علمي و فرهنگي تاريخ اسلام و تشيّع به شمار مي رود كه از وجود مطهر بانوي اسلام حضرت زهرا (س) به يادگار مانده است.
اين خطبه ي شريفه با آن كه از نظر فصاحت لفظ و بلاغت معنا در نقطه ي اوج قرار دارد، مع الأسف سخني است ناشناخته و مهجور وكلامي است مظلوم به سان مظلوميت انشا كننده ي آن!
گوينده ي آزاد اين خطبه، در حالي كه هنوز چند روزي از رحلت پدر بزرگوارش سپري نگشته و داغ و درد اين اندوه عظيم بر جسم و روح وي سنگيني مي كرده است، اما از رهگذر احساس تكليف، و براي نخستين و آخرين بار، در جمع همراهان ديروزِ پدر حضور يافته، زندگي پست و دون پايه ي گذشته ي آنان در عصر جاهليت را در منظرشان ترسيم نموده از بركات و آثار مبارك رسالت باب ارجمندش سخن گفته خدمات بي نظير همسرش امام اميرالمؤمنين (ع) را نسبت به رسول خدا (ص) و امت اسلام برشمرده، گزينش جانشين ناشايسته و فرو مايه و اقبال مردم به وي را به صراحت و در كمال شجاعت نقض و نقد فرموده است…

اعطاي فدك به فاطمه (س) به دستور خداوند و به دست پيامبر (ص)

پس از فتح فدك، آيه ي «وَ آتِ ذَاالقُربي حَقَّه» نازل شد، يعني (حق خويشان را به آنها بده) .
پيامبر (ص) پرسيد: منظور چه كساني هستند و اين حق كدام هستند؟ جبرئيل از طرف خداوند عرضه داست: “فدك را به فاطمه اعطا كن".
پيامبر (ص) فاطمه را فراخواند و فرمود: از بابت مهريه ي مادرت خديجه كه در گردنم است، اين مال شخصي ام (فدك) را به تو واگذار كردم و نحله اي است براي تو و فرزندانت. پوست آهويي خواست و به علي (ع) فرمود بنويس كه: فدك نحله ايست از رسول خدا (ص) به علي و فاطمه (ع) و غلامي از رسول خدا (ص) و ام ايمن گواه آن است.

غصب فدك

چون ابوبكر بر مسند خلافت تكيه زد و از مردم بيعت گرفت و از علي (ع) و اصحاب او هم با زور بيعت گرفت ظاهرا” كار تمام شد و اشكالي در امر خلافت او به نظر نمي رسيد. عمر به ابوبكر گفت: ما كار را تمام كرديم ولي يك خطر حكومت ما را تهديد مي كند و آن بودن فدك در دست علي و زهرا (ع) است. بايد فدك از فاطمه گرفته شود و به نفع بيت المال ضبط گردد؛ چون مردم بنده ي درهم و دينارند و اگر فدك در دست علي و فاطمه (ع) باشد با توجه به درآمد سرشاري كه دارد بعيد نيست كه افرادي دور علي را بگيرند و براي ما اسباب زحمت شود. همچنين بايد خمس از آل محمد (ص) منع شود تا در مضيقه ي مالي قرار گيرند. ابوبكر پيشنهاد عمر را با طيب خاطر پذيرفت و دستور داد تا عمال فاطمه را از فدك خارج كنند و درآمد آن به نفع بيت المال ضبط شود.

ايراد خطبه ي فدكيه

عبدالله بن حسن مثني، به اسناد خود از پدران گرامي اش، كه درود خداوند بر آنان باد، چنين نقل مي كند: ابوبكر عزم خود را بر گرفتن فدك از فاطمه زهرا (س) جزم كرد. چون خبر به سمع و نظر حضرت رسيد، روسري بر سر افكند و خود را در چادري پيچيده، با گروهي از زنان قومش، در حلي كه خود را سخت مستور داشته بود، همچون پيامبر خدا (ص)_ بدون هيچ كاستي _ قدم از قدم بر مي داشت، تا اينكه بر ابوبكر وارد شد. ابوبكر در مسجد نشسته بود و گروهي از مهاجرين و انصار بر گردش حلقه زده بودند. براي دور ماندن ان حضرت از نگاه نامحرمان، مستوره اي در مسجد اويخته شد و حضرت در پس پرده قرار گرفتند. ان گاه حضرت زهرا (س) صداي خود را به ناله ي دلخراشي بلند كرد. مسجد لرزيد و حاضران به گريه افتادند. پس از آرامش و سكوت حاضران حضرت خطبه ي مشهور فدكيه را ايراد فرمود.

مضمون خطبه ي فدكيه فاطمه (س) در مسجد

خطابه ي حضرت زهرا از چند قسمت تشكيل گرديده است:
ابتداي سخن شامل حمد و ثناي الهي و شكر و سپاس نعمت هاي بي پايان او و شهادت به يگانگي خداوند و بيان عالي ترين مراتب توحيد است.
سپس به رسالت پدرش حضرت ختمي مرتبت شهادت داده و ماموريت هاي او را در دوران رسالتش كه مردم در تاريكي كفر و جهل و ستم به سر مي بردند بيان مي نمايد.
در قسمت سوم شأن و عظمت قرآن كريم را كه دستورالعمل زندگي و براي پيروانش موجب تكامل و سعادت در اين است توضيح مي دهد.
در قسمت چهارم به فلسفه ي تشريع احكام به طور اجمال اشاره مي نمايد.
در قسمت پنجم خود را به انبوه جمعيت كه در مسجد حضور داشتند معرفي كرده و خدمات و فداكاري ها و مقام والاي شوهرش را به انها تذكر مي دهد.
در قسمت ششم به حوادث پس از رحلت پيغمبر (ص) و غصب خلافت حقه ي الهيه ياشاره مي كند.
در قسمت هفتم به غصب فدك و استيضاح ابوبكر مي پردازد.
و در آخرين قسمت نيز گروه انصار را مورد گله و عتاب قرار مي دهد.

مدارك خطبه ي فدكيه حضرت زهرا (س) در مسجد مدينه

بحارالانوار جلد 29 صفحه ي 215 اين خطبه را از كتاب هاي زير نقل كرده است. مرحوم علامه مجلسي مي نويسد: اين خطبه از خطبه هاي مشهوري است كه عامه وو خاصه آن را با سندهاي فراوان در كتاب هاي خود آورده اند:
1) ابن ابي الحديد در شرح نهج البلاغه ج16ص210-213 از كتاب السقيفه و فدك تاليف ابوبكر احمد بن عبدالعزيز جوهري
2) علي بن عيسي اربلي در كشف الغمه ج1ص480-492
3) مسعودي در مروج الذهب
4) سيد مرتضي علم الهدي در كتاب شافي
5) ابوالفضل احمد بن ابي طاهر بغدادي در كتاب بلاغات النساء
6) مرحوم شيخ صدوق بخشي از خطبه را كه مرتبط به فلسفه ي احكام الهي است در علل الشرايع ذكر كرده است.
7) مرحوم شيخ مفيد در امالي
8) سيد بن طاووس در كتاب الطرائف
9) مرحوم طبرسي در كتاب احتجاج